تامین مالی زنجیره تولید راه اصلی بهینه سازی مدیریت نقدینگی

سجاد بیاضی؛ تحلیل‌گر تامین مالی زنجیره تامین در شرکت آرمان توسعه هوشمند کبیر

شرکت آرمان توسعه کبیر در سامانه SCFinance تلاش دارد تا تالار خریدوفروش کالا و چرخش و نقل و انتقال مالکیت ابزار اعتباری را مهیا کرده و یکی از پیشگامان حوزه تأمین مالی زنجیره تولید باشد.

سامانه SCFinance

SCFinance یک رویکرد نوآورانه در مدیریت و تأمین مالی زنجیره‌ تأمین با محوریت کاربرنهایی است. در این سامانه به اعتبار اعتبارسنجی کاربر نهایی اعتبارات صادر می‌شود. این اعتبارات در زنجیره تولید صنعت مورد نظر به گردش درآمده و علاوه بر گسترش ساید فروش شرکت‌ها، تضمین دریافت پول در سررسید، امکان گردش پول در زنجیره تولید، تسهیل دریافت تسهیلات توسط کاربر نهایی و همچنین خرید دین اسناد اعتباری، بنا بر قوانین بالادستی وجود دارد.

همواره یکی از مشکلات اساسی صنایع، تأمین سرمایه در گردش و مدیریت جریان نقدینگی بوده است. این مشکل به‌ویژه از زمانی که بانک مرکزی سیاست‌های کنترل مقداری و کنترل ترازنامه را در سطح کلان آغاز کرد، بیشتر نمایان شده است. بانک مرکزی به‌منظور کنترل تورم تلاش کرده است رشد ترازنامه و اقلام بالای خط بانک‌ها را ـ که وام‌های سرمایه در گردش نیز جزئی از آن محسوب می‌شود ـ  محدود کند تا به‌طور کلی بتواند از بی‌انضباطی بانک‌ها در اعطای تسهیلات و ایجاد نقدینگی جلوگیری نماید.

این سیاست هم‌زمان با اجرای کنترل مقداری کلان، یعنی عدم عرضه پول در عملیات بازار باز، دنبال شده است. هم‌زمانی این دو رویکرد سیاست‌گذاری از اواخر سال ۱۳۹۹ که در سال‌های اخیر نیز با جدیت بیشتری پیگیری شده، موجب افزایش نرخ پول در بازار شده و آن بخش از رشد ترازنامه‌ای که بانک‌ها مجاز به استفاده از آن بودند، عمدتاً در اختیار بخش دولتی یا نهادهای بزرگ قرار گرفته است. در نتیجه، بخش قابل توجهی از صنایع و شرکت‌های کوچک و متوسط از دریافت تسهیلات محروم مانده‌اند.

بانک‌ها برای حفظ سهم بازار و پاسخ‌گویی به نیازهای مشتریان خود به سمت استفاده از اقلام زیرخط، از جمله اعتبار اسنادی، ضمانت‌نامه، اوراق گام و برات، حرکت کرده‌اند. این اقلام زیرخط مشمول محدودیت‌های بانک مرکزی در زمینه رشد ترازنامه نمی‌شدند و از سوی دیگر، با مدیریت ریسک نکول از طریق اعتبارسنجی، ریسک کمتری را متوجه بانک‌ها می‌کردند و بدون افزایش حجم ترازنامه، می‌توانستند پاسخ‌گوی بخشی از نیاز بازار باشند. از این رو، رشد این اقلام در ترازنامه بانک‌ها در سال‌های اخیر محسوس بوده است. با این حال، همچنان چند چالش اساسی وجود دارد.

برخی از شرکت‌های کوچک و متوسط به دلیل فقدان وثایق مناسب یا ماهیت بازار فعالیت خود، قادر به استفاده از ابزارهای زیرخط نیستند. علاوه بر این، بسیاری از این ابزارها فاقد قابلیت انتقال و مصرف مجدد بودند. به‌عنوان نمونه، در صورتی که اعتبار اسنادی به نفع فروشنده گشایش می‌یافت، وی می‌بایست تا سررسید برای دریافت وجه خود منتظر بماند. این موضوع علاوه بر افزایش هزینه استفاده از این ابزار برای خریداران، چرخه تولید و تأمین سرمایه در گردش تولیدکنندگان را با مشکل مواجه می‌کرد.

در همین راستا، بانک‌ها با هدایت سیاست‌گذاری بانک مرکزی، به سمت ایجاد ابزارهای قابل انتقال در زنجیره تولید حرکت کردند و قوانین با این رویکرد اصلاح شد. اوراق گام، برات الکترونیک، کارت رفاهی متصل به اوراق گام و ایجاد قابلیت انتقال برای اسناد تعهد پرداخت اعتبار اسنادی، همگی در همین چارچوب قابل تعریف هستند. این ابزارهای اعتباری جدید که تحت عنوان «ابزارهای زنجیره تأمین» شناخته می‌شوند، امکان انتقال و گردش در زنجیره تولید را فراهم می‌کنند.

به‌عنوان مثال، در گذشته اگر یک زنجیره شامل پنج بازیگر بود، بانک‌ها می‌بایست برای تأمین مالی هر یک از آن‌ها، پنج تسهیلات ریالی جداگانه در نظر می‌گرفتند، پنج بار اعتبارسنجی انجام می‌دادند و پنج وثیقه متفاوت به شبکه بانکی معرفی می‌شد تا هر یک از این بازیگران بتوانند فرآیند دریافت تسهیلات را پیگیری کنند. در مقابل، با استفاده از ابزارهای تعهدی قابل انتقال در زنجیره تولید، تنها یک بار اعتبارسنجی، یک تسهیلات زیرخط و یک وثیقه مورد نیاز است. به بیان دیگر، در روش پیشین پنج تسهیلات تنها یک بار در زنجیره گردش می‌کرد، اما در روش جدید یک تسهیلات می‌تواند پنج بار در زنجیره گردش کرده و در سررسید نهایی تسویه شود.

با توجه به سیاست‌گذاری‌های کلان و رشد استفاده از ابزارهای اعتباری به دلایل مذکور، سامانه‌های تأمین مالی زنجیره تولید که می‌توانند سازوکار و اتصال دیجیتالی بین خریداران، فروشندگان و تأمین‌کنندگان سرمایه ایجاد کنند تا جریان نقدینگی در زنجیره تأمین بهینه شود، رشد قابل توجهی خواهند داشت. هدف اصلی این سامانه‌ها رفع شکاف میان زمان پرداخت و دریافت وجوه، مدیریت اعتبارات و تسهیل انتقال آن‌ها در زنجیره تولید با بهره‌گیری از فناوری‌ها و ابزارهای مالی است.

سامانه SCF با تبدیل «تعهدات پرداخت آینده» به «نقدینگی آنی»، نقش موتور محرکه توسعه زنجیره‌های تولید را ایفا می‌کند. توسعه این سامانه در ایران منوط به سه عامل اساسی است:

• توسعه پلتفرم‌های یکپارچه (مانند اتصال به سامانه‌های دولتی)
• تنوع‌بخشی به ابزارهای مالی (نظیر صکوک و اوراق گام)
• فرهنگ‌سازی جهت جایگزینی با مدل‌های سنتی

این رویکرد نوین در تأمین مالی می‌تواند دسترسی بنگاه‌های اقتصادی به سرمایه در گردش را تسهیل کرده، مشکلات نکول و تأخیر در پرداخت دیون را کاهش دهد و در نهایت، هزینه تأمین مالی را به حداقل برساند.